اثر نجات بخش یوگا در پیشگیری از ابتلا به سومصرف مواد مخدر

معرفی دوره

امروزه در تحلیل سبب‌شناسی اعتیاد، عوامل زیستی، روانی و اجتماعی بسیاری شناسایی و احصاء شده‌اند. بر همین اساس می‌توان گفت اعتیاد نه یک بیماری صرفاً جسمی و نه یک بیماری صرفا روانی است بلکه یک بیماری جسمی- روانی است که در عین حال در نتیجۀ عدم یک جهان‌نگری عقلانی و مطلوب نیز به‌وجود می‌آید.

از میان تمام علل موثر در پیدایش این بیماری، عومال فیزیکی و بدنی که البته مسائل عصبی و روانی را نیز شامل می‌شود، از جمله مواردی است که اهمیت زیادی داشته و ما در این مقاله سعی داریم به ابعاد مختلف این موضوع و تاثیری که یوگا در جلوگیری از آن دارد بپردازیم.

بر اساس آخرین ویرایش راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی که توسط انجمن روان پزشکی آمریکا در سال ۲۰۱۳ منتشر شده است، در کنار عوامل ژنتیکی قبل از اعتیاد، کاهش فعالیت افیونی درون‌زاد مغز نیز از اهمیت بسیاری برخوردار است. ناقلین عصبی اصلی که ممکن است در پیدایش سوءمصرف مواد و وابستگی دخیل باشند عبارتند از: سیستم‌های شبه افیونی مغز، کاته‌کولامین‌ها (بخصوص دوپامین) و گاما آمینوبیوتریک اسید (گابا). به زبان ساده، بدن دارای موادی شبیه مواد مخدر است ( نوروترانسمیترها و نوروپپتیدها) که در یک فرد با سیستم عصبی سالم تولید و موجب تعادل روانی می‌شوند. اما در برخی افراد این فعالیت کاهش و سبب گرایش فرد به وارد کردن این مواد از محیط خارج، یعنی مصرف مواد مخدر می‌گردد.

برای کاهش ابتلا به این نقص، می‌توان از یوگا به عنوان یک عامل پیشگیرانه نام برد که انجام آن در دوران کودکی و نوجوانی، نه بطور کامل  اما تا حد بسیار زیادی می‌تواند یک عامل بازدارندۀ زیستی باشد.

در ادامه نحوۀ تاثیرگذاری یوگا در فیزیولوژی روانی افراد تحلیل می‌گردد.

یوگا به‌طور مستقیم بر سیستم تولید سروتونین تاثیر می‌گذارد. بسیاری از نورون‌های مغز ما به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم تحت تاثیر سروتونین است. سروتونین اغلب به عنوان انتقال‌دهنده عصبی “شاد” شناخته شده است. سطوح پایین‌تر سروتونین می‌تواند خلق و خوی ما را به نحوی که منجر به افسردگی می‌شود، تحت تاثیر قرار دهد.

یوگا و مراقبه به سلول‌ها کمک می‌کند به‌طور طبیعی سروتونین آزاد کنند. آساناهای یوگا می‌توانند به‌طور مستقیم میزان شلیک نورون‌های سروتونین را افزایش داده و به افزایش تولید و آزاد شدن سروتونین منجر شوند. علاوه بر این، افزایش سطح تریپتوفان (پیش‌ساز سروتونین) پس از یوگا افزایش می‌یابد و طبق بسیاری از مطالعات، پس از انجام یوگا، باقیماندۀ سروتونین در ادرار مشاهده شده است.

یوگا افزایش ترشح انتقال دهندۀ گابا را بهبود می‌بخشد. گابا یکی از مهم‌ترین انتقال‌دهنده‌های عصبی مغز در پدیدۀ اعتیاد است که به‌عنوان یک ناقل عصبی ضداضطراب در بدن شناخته می‌شود. بر اساس مطالعات انجام گرفته در دانشکدۀ پزشکی بوستون، مداخلۀ 12 هفته‌ای یوگا سبک آیینگار در اسکن‌های MRS نشان از افزایش چشمگیر گابا و کاهش معنادار اضطراب در افراد تحت آزمایش دارد.

یکی دیگر از انتقال‌دهنده‌های دخیل در وقوع اعتیاد به مواد مخدر، دوپامین است. در طی تمرین آساناهای یوگا و همچنین مراقبه، میزان دوپامین در استریاتوم شکمی (ناحیه‌ای در مسیر پاداش مغز) افزایش می‌یابد. یک تحقیق بالینی در موسسه JFK. دانمارک که در تحقیقات مغز شناخته شده است نشان داد که یوگا و مدیتیشن سطح ​​دوپامین مغز را افزایش می‌دهد و این بدین معناست که زندگی فرد به شدت لذت‌بخش می‌گردد و همین افزایش لذت از فرآیند‌های طبیعی زندگی، موجب عدم گرایش فرد به سوءمصرف مواد مخدر می‌گردد.

یوگا میزان اندورفین‌ها را افزایش می‌دهد. اندورفین‌ها که از آنها به عنوان مورفین طبیعی بدن یاد می‌شود، باعث ایجاد هیجان، تولید احساس لذت، کاهش استرس و افزایش آرامش می‌شوند و در متعادل ساختن و مدیریت درد بسیار موثر هستند. تحقیقات نشان داده‌اند که تمرینات یوگا، خصوصاً آساناهایی که پشت ران و پشت ساق پا را تحت کشش قرار می‌دهند، سطوح اندورفین را  بالا می‌برند. این حالت‌ها و تجربۀ لذت‌بخش آن می‌تواند توضیح دهد که چرا بسیاری از یوگی‌ها به آساناها و مراقبه وابستگی پیدا می‌کنند.

یکی دیگر از عواملی که آسیب پذیری را نسبت به اعتیاد افزایش می دهد ، داشتن استرس مزمن است . بدن ما کورتیزول و آدرنالین (هورمون استرس) را در طول زمان های استرس آزاد می کند . استرس مزمن با فعال شدن محور هیپوتالاموس-هیپوفیز غده آدرنال (HPA) در مغز، منجر به ترشح هورمون آزاد کننده کورتیکوتیروپین (CRH) از هیپوتالاموس می شود.

کورتیکوتیروفین غده هیپوفیز مغز را برای تولید هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک (ACTH)، که به نوبه خود باعث آزاد شدن کورتیزول از غدد فوق کلیه می شود ، تحریک می کند. تمرین یوگا با مهار قسمت خلفی هیپوتالاموس منجر به کاهش تولید ACTH از غده هیپوفیز و کورتیزول از غده فوقانی می شود و به این شکل باعث کاهش استرس می گردد.

بر طبق یک مطالعه انجام شده توسط کالج پزشکی توماس جفرسون در فیلادلفیا و انجمن تحقیقات یوگا، یک جلسه یوگا 50 دقیقه ای برای هفت روز انجام شد که شامل آساناهایی  نظیر Sarvangasana شانه ایستاده ، Salabhasana ملخ ، Vrksasana و  Halasana  گاوآهن ، سطح کورتیزول را به میزان قابل توجهی کاهش داد.

موارد مطروحه، فقط بخشی از اثرات پیشگیرانۀ آساناهای یوگا و مدیتیشن می‌باشد. یوگا علاوه بر موارد مذکور، سبب افزایش هورمون‌هایی می‌شود که بهبود خواب، توانایی جنسی و دیگر مولفه های سلامت روان را به‌دنبال دارند که برآیند همۀ این موارد، پیشگیری از اعتیاد خواهد بود.

شاید بتوان گفت، پس از جنگ دومین معضل کشور اعتیاد است. بنا بر اظهار سخنگوی ستاد مبارزه با مواد مخدر، بیش از 3 هزار نفر در سال 95 بر اثر اعتیاد جان خود را از دست دادند و این نشان دهندۀ آن است که هیچ آسیب اجتماعی خطرناک‌تر از اعتیاد نیست. باید دانست گرایش به سمت سوءمصرف مواد مخدر فقط به دلیل لذت‌طلبی و سرخوشی نیست. بسیاری از مبتلایان به این بیماری بخاطر کاهش در عملکردهای بالینی‌، پایین آمدن خلق‌و‌خو، کاهش توانایی‌های جنسی و عدم توانایی در تعاملات اجتماعی متمایل به مصرف مواد مخدر شده‌اند. در حالیکه با انجام مرتب تمرینات یوگا می‌توان به میزان زیادی در موارد فوق تخفیف ایجاد کرد.

وضعیت اعتیاد کشور در مرحله هشدار است. نهادینه کردن و نگاه جدی به یوگای کودک و نوجوان در مهد کودک‌ها، مراکز پیش‌دبستانی و دبستان و همچنین استفاده از آثار نجات‌بخش یوگا می‌تواند بسیاری از پیش‌درآمد‌های اعتیاد را از بین ببرد.

با امید به تغییر رویکرد مردم و مسئولین نسبت به ورزش کهن یوگا و بسط و گسترش آن در سیستم آموزش و پرورش و همچنین نظام سلامت کشور.

نویسنده : میلاد تکسیبی

پژوهشگر حوزه پیشگیری و درمان اعتیاد

مربی یوگا